Gemeente Amersfoort is vanaf de start Pactpartner van Groen Groeit Mee en werkt al jaren aan een groene, gezonde leefomgeving die meegroeit met de stad. Maar hoe zorg je dat groen niet alleen wordt aangelegd, maar ook duurzaam kan worden onderhouden? Amersfoort heeft daar een structurele oplossing voor. De gemeente werkt met een zogenoemd areaalaccres, een systeem waarbij de beheerbegroting automatisch meegroeit met het aantal woningen. Senior adviseur leefomgeving Cora van Zwam vertelt hoe dat werkt, waarom het waardevol is en welke lessen dit biedt voor andere gemeenten binnen het Groen Groeit Mee netwerk.
Amersfoort telt op dit moment ruim 163.000 inwoners en groeit de komende jaren met ongeveer 20.000 inwoners. “We bouwen zo’n duizend woningen per jaar,” vertelt Cora. “Onze gemeente is vooral aantrekkelijk voor mensen die centraal willen wonen. We zien veel jonge gezinnen die na een studententijd op zoek gaan naar rust en ruimte.”
De woningbouw vindt grofweg plaats op drie plekken. De uitbreidingslocatie Bovenduist krijgt ongeveer 3.300 woningen. Langs Eem en Spoor, het gebied rond het station, krijgt zo’n 5.000 woningen. En het Hoefkwartier, nu nog een kantorengebied, verandert in een woon- en werkgebied met ongeveer 3.000 woningen.
Bij die groei hoort een forse opgave voor het beheer van de openbare ruimte. “Vanaf het moment dat een wijk is aangelegd, wordt het ons werk,” zegt Cora. “Binnen de afdeling Leefomgeving zorgen we voor het dagelijks beheer en de langetermijnplanning tot en met de vervanging van de assets. Dat gaat om alles wat in de openbare ruimte aanwezig is, van groen en water tot straten, bruggen en verkeersborden. Het beheer daarvan loopt veertig tot vijftig jaar in de toekomst door.”
Groen Groeit Mee in en rondom Amersfoort
De gemeentelijke ambitie is duidelijk: meer groen, meer biodiversiteit, meer koelte tijdens hete dagen en meer ruimte voor sport, spel en ontmoeting. Voor een aantrekkelijke en gezonde leefomgeving streeft de gemeente Amersfoort 75 vierkante meter openbaar groen per woning op wijkniveau na (Omgevingsprogramma Groen-Blauw 2040, gemeente Amersfoort). In een uitbreidingswijk als Bovenduist kunnen dit soort opgaven vanaf het begin worden meegenomen in de plannen. In inbreidingsgebieden zoals Langs Eem en Spoor en het Hoefkwartier is dat veel lastiger.
“Daar is weinig fysieke ruimte voor nieuw groen,” zegt Cora. “Dan gaat het veel meer om verbindingen met de buitengebieden. Kun je mensen binnen tien minuten naar een groter groengebied laten wandelen? Kun je buitengebieden recreatief versterken?” Ook in de bestaande stad wordt vergroend: van tegelwippen tot nieuwe bomen. “Dat zijn kleinere ingrepen, maar alle beetjes helpen bij het creëren van een groene stad.”
Beheer en onderhoud: in veel gemeenten een knelpunt
Bij veel gemeenten is het vinden van structureel geld voor beheer een uitdaging. Aanleg is eenmalig en daarom vaak makkelijker te bekostigen. Daarna volgt een lange periode van beheer en onderhoud waarvoor jaarlijks middelen nodig zijn. Juist die terugkerende kosten zijn lastig te borgen, zegt Cora. “Een nieuw park of groen gebied kan zomaar een ton per jaar aan onderhoud vragen. Dat vind je niet zomaar op de bestaande begroting.”
Martin van der Does de Bye, principal Rebel Group en nauw betrokken bij Groen Groeit Mee, waar hij zich inzet om gemeenten te helpen groen structureel te bekostigen: “In veel gebieden in Nederland is sprake van achterstallig groenonderhoud. Dat komt enerzijds door een tekort aan middelen voor het reguliere onderhoud, en anderzijds doordat er vaak onvoldoende zicht is op de beheeropgave op de middellange termijn. Dat leidt uiteindelijk tot oplopende tekorten.”
Binnen Groen Groeit Mee is dit een bekend probleem. De provincie Utrecht kan in de eerste jaren ondersteunen met financiële middelen die apart gereserveerd staan voor het programma Groen Groeit Mee. Denk hierbij aan de voorbeeldgebieden zoals de Zuidelijke Eemvallei, de Tenderregeling Groen Groeit Mee om snelle realisatie van concrete projecten te stimuleren. Daarnaast zijn er de middelen uit het voormalige transitiefonds Landelijk gebied, de UPLG-gelden genoemd. Maar gemeenten moeten uiteindelijk zelf een blijvende oplossing vinden.
De aanpak van Amersfoort: areaalaccres
Dat maakt de aanpak van Amersfoort interessant. De gemeente regelt een groot deel van het beheer structureel via areaalaccres. Dat werkt zo: voor elke nieuwe woning ontvangt Amersfoort extra budget vanuit het gemeentefonds, de jaarlijkse rijksbijdrage voor gemeenten. Een deel van dat extra budget gaat automatisch naar de beheerbegroting, waardoor er geld beschikbaar komt voor zaken als de uitbreiding van groenonderhoud, wegenonderhoud, of gladheidsbestrijding.”
“Het is eigenlijk heel simpel,” zegt Cora. “Stel dat we in de bestaande stad gemiddeld tien euro per woning uitgeven aan groenonderhoud. Dan komt er voor elke nieuwe woning ook tien euro aan beheerbudget bij. Je hoeft niet elk jaar opnieuw te rekenen of te onderhandelen, het gaat vanzelf.”
Deze werkwijze sluit goed aan bij de ambitie van Groen Groeit Mee: niet alleen groen aanleggen, maar het ook op de lange termijn kunnen onderhouden. Veel projecten komen moeizaam van de grond, omdat het beheerbudget niet kan worden vrijgemaakt. Amersfoort laat zien hoe je die uitdaging structureel kunt oplossen.
Martin van der Does de Bye, Rebel Group:
“Amersfoort laat zien hoe je structureel middelen voor beheer kunt koppelen aan de groei van de stad. Dat is belangrijk voor de doelen van Groen Groeit Mee, omdat meer groen niet alleen investeringen vraagt, maar ook een blijvende beheeropgave met zich meebrengt.”
Praktisch, maar geen heilige graal
Maar je lost niet alles op met een areaalaccres, aldus Cora. “Je moet blijven opletten en vooruitkijken. Het ene jaar worden er veel woningen gebouwd, maar komt er weinig buitenruimte bij. Het jaar daarop kan juist een groot park of groengebied worden aangelegd, terwijl er geen of weinig nieuwe woningen bijkomen en er dus geen extra beheergeld vrijkomt.”
Ook is het accres gebaseerd op hoe de stad vroeger was ingericht en dat was vaak sober. Cora: “In de huidige stad is bijvoorbeeld veel gras, want dat is goedkoop, en weinig heesters, want die zijn duur. Tegenwoordig hebben we meer ambities. We willen biodiversiteit, variatie in beplanting en verkoeling. Dat vraagt om meer variatie in de invulling van ‘groen’ en dat kost geld dat we niet in het accres begroot hebben.”
Als laatste spelen stijgende (arbeids)prijzen een rol. “Amersfoort heeft geen eigen buitendienst en moet alles aanbesteden. Als de prijzen stijgen, kunnen we minder doen met het budget dat we hebben.”
Martin van der Does de Bye, Rebel Group:
“Een aandachtspunt bij het gaan gebruiken van areaalaccres, is de staat van het bestaande groen. Als daar al achterstanden zijn, kan het extra budget dat door groei ontstaat onbedoeld worden gebruikt om die tekorten weg te werken. Daardoor komt het beheer van nieuw groen onder druk te staan en kunnen achterstanden zich blijven herhalen.”
Samenwerken met partners en vrijwilligers
Het zijn geen problemen die onoplosbaar zijn, want ook het areaalaccres wordt regelmatig tegen het licht gehouden. Plus: er is veel samenwerking met partners mogelijk. Amersfoort werkt in de buitengebieden samen met partners als Utrechts Landschap en Staatsbosbeheer en ook vrijwilligers van Parkmakers Utrecht en Zusterparken spelen een rol.
“Vrijwilligers kunnen dingen doen die voor ons heel arbeidsintensief en dus duur zijn,” aldus Cora. “Denk aan het planten van bloembollen, het verzorgen van bijzondere beplanting of het terugplaatsen van muurvarens in kademuren. Dat levert een rijkere kwaliteit op en veel betrokkenheid, maar het vervangt niet het reguliere beheerbudget.”
Ook de samenwerking met partners is belangrijk. In de buitengebieden ligt veel groen in beheer bij organisaties als Utrechts Landschap of Staatsbosbeheer, maar wanneer de gemeente zelf eigenaar is, vallen die gebieden onder de gemeentelijke beheerbegroting. Cora: “Op onze eigen gronden blijven wij verantwoordelijk voor de bekostiging.”
Advies voor Pactpartners
Hoewel het areaalaccres in Amersfoort goed werkt, vraagt het wel om monitoring en duidelijke keuzes. “Je moet het goed inregelen,” zegt Cora. “En als de ambities veranderen, moet je het systeem bijstellen.”
Voor haar staat vast dat je het beheer vroegtijdig moet regelen. “Als je een kwalitatief goede stad wil, hoort goed onderhoud daar vanzelfsprekend bij. Door dit structureel te organiseren, zorg je dat groen echt kan meegroeien met Amersfoort en blijvende waarde toevoegt.”
Contact
Wil je meer weten over de aanpak van gemeente Amersfoort? Neem contact op met:
Cora van Zwam
Senior adviseur leefomgeving gemeente Amersfoort
cr.vanzwam@amersfoort.nl
LinkedIn