Ecologie, educatie en historie komen samen in Turfweide Veenendaal

Aan de westkant van Veenendaal, aan de Slaperdijk, is in 2022 het landschapskunstwerk Turfweide Veenendaal aangelegd. Dit nieuwe stukje natuur is 3,5 hectare groot en ligt op gemeentegrond die voorheen verpacht werd voor het verbouwen van maïs. Nu laten legakkers, watergangen en gevarieerd grasland zien hoe het landschap er in de zestiende eeuw uitzag, voordat het gebied werd afgegraven voor turf. Inwoners van Veenendaal kunnen er hun natuurhart ophalen en zien hoe hun woonplaats er vroeger uitzag.

Johan Huibers was als voorzitter van de Stichting Turfweide een belangrijke motor achter de totstandkoming van het gebied. “Veenendalers, zoals ik, zijn over het algemeen bescheiden over hun stad,” vertelt hij. “Met dit project wilden we de bevolking trots maken op hun cultuurhistorisch erfgoed en tegelijkertijd een mooi stuk natuur geven. Ook vonden we het belangrijk om een link te leggen met het educatieve en sociale domein. We werken nauw samen met IVN Natuureducatie en School en Cultuur en hebben het onderhoud van het gebied belegd bij mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.”

Combinatie van gemeentelijke doelstellingen gaf de doorslag

“Die combinatie van domeinen was belangrijk om draagvlak te krijgen binnen de gemeente,” licht projectleider Astrid Swart van gemeente Veenendaal toe. “Van oudsher zijn wij een stedelijke gemeente met weinig buitengebied: natuurontwikkeling alleen was niet genoeg om iedereen mee te krijgen. Wat uiteindelijk de doorslag gaf, was de combinatie van ecologie en biodiversiteit met andere gemeentelijke doelstellingen, zoals de waterhuishouding, regionale landschapsgeschiedenis, educatie en innovatie. Ook hebben we omwonenden goed uit moeten leggen dat het om een kleinschalig uitloopgebied voor de wijk ging. Ook al ging het om een natuurgebied, de mensen waren toch bang dat er hangjongeren zouden komen of dat hun wijk overladen zou worden met busladingen vol toeristen. Het hielp dat we een buurtcomité achter ons hadden staan, die deze zorgen weg kon nemen.”

De tekst gaat verder onder de foto

Het idee voor Turfweide Veenendaal kwam van Bureau Omgeving, dat er in 2019 een daarvoor uitgeschreven ontwerpcompetitie voor landschapsarchitectuur mee won. Dit dynamische monument, dat natuurontwikkeling en waterberging verzoent met geschiedenis en toerisme, kon volgens de jury een belangrijk beeldmerk worden voor de gemeente. Ook inwoners, die feedback hadden gegeven op de prijsvraag inzendingen, waren enthousiast. Er was echter nog geen geld voor het project beschikbaar en de gemeente had twee belangrijke voorwaarden: de financiering moest uit eigen fondsen komen en buurtbewoners moesten ermee instemmen.

Fondsenwerving door Stichting Veenendaal Turfweide

Met dit doel richtte Johan Huibers in 2020 samen met twee andere Veenendalers, Marcel Kaijen en Saskia Lucassen, Stichting Turfweide Veenendaal op. Voor de totale kostenraming van €449.000,- verwierven zij fondsen van subsidieprogramma LEADER, het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling ELFPO, Provincie Utrecht Vitaal Platteland en uiteindelijk ook van de gemeente Veenendaal. Een belangrijke bijdrage kwam van een lokale ondernemer, die vanuit zijn voorliefde voor cultureel erfgoed €150.000,- inbracht. Dat trok andere ondernemers over de streep om ook bij te dragen, waardoor uiteindelijk het benodigde bedrag bij elkaar werd gebracht.

Bij de andere eis die vanuit de gemeente was gesteld, om draagvlak bij omwonenden te verkrijgen, had Commissie Buurtbelang Slaperdijk een belangrijke rol. Zij hielden een opiniepeiling om de voor- en tegenstanders in kaart te brengen, waaruit bleek dat de meerderheid instemde met het plan.

Projectrealisatie met een gesloten grondbalans

Toen duidelijk was dat het plan gefinancierd kon worden en draagvlak had, werd een technische projectgroep opgericht. Daarin zaten civieltechnisch Buro BOOT, Ginkelgroep, Heem, de stichting, een aantal gemeentemedewerkers, de ontwikkelaar en een vertegenwoordiging van buurtbewoners. In ongeveer tien overlegrondes werd alles voorbereid om de realisatie mogelijk te maken: van bodemonderzoek en het in kaart brengen van de waterhuishouding tot het maken van afspraken met het waterschap en aanpalende gemeenten. Ook educatieve en sociale instellingen werden betrokken om mee te denken over het plan.

In april 2022 ging de eerste schop in de grond om in september 2022 het gebied op te leveren. Een interessant detail was dat de grondbalans bij de realisatie gesloten bleef. Om te voorkomen dat vrachtwagens af en aan zouden rijden, moest alle afgegraven grond een nieuwe plek krijgen in hetzelfde gebied. Zo is er middenin het terrein een terp gemaakt, waarop een uitkijktoren zou kunnen komen. Vanuit hier kunnen groepen leerlingen het hele gebied overzien: een afgegraven vallei die tegen de Utrechtse Heuvelrug aan ligt.

De tekst gaat verder onder de foto

Toekomst van het gebied

Dat Turfweide Veenendaal er nu ligt, betekent niet dat de natuur al ‘af’ is. Het gebied bestaat uit voedselarme zandgrond, die wordt gevoed met kwelwater vanuit de Utrechtse Heuvelrug. Je ziet er nu al soorten als Vogelmuur, Blauwe knop en Moeraskartelblad. In de toekomst zullen er langzaamaan vele, ook zeldzame, soorten bij komen. Met het zaadmengsel dat gezaaid is, hopen ecologen op verschillende orchideeënsoorten en een heropleving van het blauwe grasland, waarvan in Nederland nog maar 10 procent over is. Ook is er een speciale oeverzwaluwwand aangelegd. Voor de fietsers en wandelaars die het gebied bezoeken wordt nagedacht over een verbinding met rijksmonument De Roode Haan, die op kijkafstand van de Turfweide ligt.

Partners

De stuwende kracht achter Turfweide Veenendaal bestond uit een groep vasthoudende mensen, vaak vrijwilligers, die samen bouwden aan een ondersteunend netwerk. De volgende partijen hadden een rol in de uiteindelijke oplevering: Buurtbelang Slaperdijk, Buro Omgeving, LEADER, Tomorrow, Provincie Utrecht, Gemeente Veenendaal, Waterschap Vallei en Veluwe, Rabobank Vallei en Rijn, Koninklijke Ginkel Groep, Rosa Novum, Jan Wolleswinkel Fonds, Buro BOOT, Hardeman zand, Bureau Hager en Huigens, Heem, Museum Veenendaal, IVN Veenendaal-Rhenen, RBT Heuvelrug en Vallei, School en Cultuur Veenendaal, Vrienden van het Brouwershuis.

Contact

Wil je meer weten over Turfweide Veenendaal? Neem contact op met:

Gemeente Veenendaal
Astrid Swart
Projectleider Ruimtelijke plannen
Team Ruimtelijke Ordening en Bouwen
Astrid.Swart@veenendaal.nl
06 3841 0839

Of:

Stichting Turfweide Veenendaal
Johan Huibers
Voorzitter
jh@huibersvanweelden.nl
06 2290 8575