Op het eiland van Schalkwijk, tussen Houten en Culemborg, bevindt zich polder Blokhoven. Sinds 2017 ligt hier een bijzonder waterbergings- en inundatiegebied van 4,5 hectare groot. Het dient niet alleen om het omliggende land tegen hoogwater te beschermen, maar laat bezoekers ook zien hoe de Hollandse Waterlinie vroeger werkte. In de zomer kun je twee keer per maand beleven hoe het gebied wordt geïnundeerd, waarbij je het water langzaam omhoog ziet komen. Ook kun je als bezoeker al wandelend of kanoënd door het gebied heen en genieten van de waterplas, de weide- en broedvroegels en het moerassig groen.
Dennis van de Waardt, gebiedsmanager watersysteem en keringen bij Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, stond in de jaren ‘10 aan de wieg van het idee om het gebied op deze manier in te richten. “Het waterschap moest vanuit de NBW-opgave (Nationaal Bestuursakkoord Water) de wateroverlast in het gebied aanpakken en tegelijkertijd speelden er allerlei belangen bij de gemeente Houten en de provincie Utrecht,” herinnert hij zich. "Zo had de gemeente Houten, vanwege de oprukkende verstedelijking, een groeiende wens om recreatieve uitloopgebieden te maken. De provincie Utrecht zette zich actief in voor de nominatie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als werelderfgoed. Deze koppelkansen waren in dit kleine gebiedje te combineren, waardoor we met elkaar een veel grotere meerwaarde hebben gecreëerd dan als we het individueel hadden opgepakt.”
De tekst gaat verder onder de foto
Het project is door de samenwerkingspartners Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, gemeente Houten en provincie Utrecht opgezet en in 2017 uitgevoerd door het waterschap. Daarbij werd een hectare grond vlakbij het gemaal afgegraven tot een diepe plas en het waterpeil in de omliggende 2,2 hectare laag gehouden. Zo kan het bij hoge waterstanden nog meer water opvangen. Verder wordt het gebied in de zomer twee keer per maand onder water gezet om te laten zien hoe de Nieuwe Hollandse Waterlinie de bevolking vroeger tegen vijandelijke invallen kon beschermen. Hierdoor krijgt Polder Blokhoven een aanzienlijke cultuurhistorische waarde.
Inspiratie voor Groen Groeit Mee
Hoewel het gebied niet letterlijk met nieuwbouwwijken is meegegroeid, is Polder Blokhoven voor Groen Groeit Mee een inspirerend voorbeeld van evenwichtige groenblauwe ontwikkeling. Het oorspronkelijke idee was om op deze plek de wijk Schalkstad te bouwen, maar door de oprukkende bebouwing vanuit de omgeving (het eiland van Schalkwijk wordt aan alle kanten wordt omringd door stedelijk gebied) vond men het toch belangrijker om bereikbare groenvoorzieningen te creëren. En met resultaat: de rust, de ruimte, de goede bereikbaarheid, het afwisselende landschap, de rijke cultuurhistorie en de parel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie maken het gebied recreatief aantrekkelijk voor de hele regio.
Ook de groenblauwe waarden van Groen Groeit Mee komen er goed tot hun recht. Op een plek waar eerst eenzijdig grasland met Engels Raaigras lag, vind je nu grote hoeveelheden water met aantrekkelijk moerasland (robuuste en veerkrachtige natuur). Er is ontzettend veel zichtbaar water gecreëerd, waardoor het watersysteem een stuk robuuster is. Het gebied is toegankelijk voor wandelaars, fietsers en kanovaarders én er is ruim aandacht besteed aan de rijke cultuurhistorie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Door middel van een vlonderpad en een trekpontje kun je bij de inundaties letterlijk het water onder je voeten omhoog zien komen en beleven hoe de vijand vroeger op afstand kon worden gehouden. Ook de oorspronkelijke verkavelingsstructuur, met een afwijkende draai in het slotenpatroon, is zoveel mogelijk behouden gebleven.
Het resultaat is dat veel omwonenden het gebied in hun hart hebben gesloten. Het maakt niet uit wanneer je ernaartoe gaat, er is altijd wel iemand te vinden die van het uitzicht geniet. Vaak lopen wandelaars vanuit het inundatiegebied via de polder door naar Schalkwijk. Veel kanovaarders leggen er aan om even een broodje te eten.
De tekst gaat verder onder de foto
Grondverwerving en financiering
De grond waarop het gebied is aangelegd, is aangekocht door Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden. Een ontwikkelaar had de grond een aantal jaren daarvoor aangeschaft met het oog op de ontwikkeling van een mogelijke Vinexwijk. Het kostte enige moeite om afstand te nemen van dit verdienmodel en tot een redelijke prijs te komen. Toen duidelijk werd dat 'Schalkstad' niet langer gerealiseerd zou worden en beide partijen bereid waren concessies te doen, werd er een overeenkomst bereikt. Ook met de agrariër, die tot dat moment de grond kosteloos mocht gebruiken, werden afspraken gemaakt.
Daarna konden de partners beginnen met de planvorming en het vrijmaken van de financiering. Dit verliep vrij soepel, aangezien alle betrokken partijen sterk gemotiveerd waren om een positief resultaat te behalen. In totaal kostte de ontwikkeling 1,3 miljoen euro, waarvan de helft werd opgebracht door de provincie Utrecht en de andere helft werd verdeeld tussen de gemeente Houten en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden.
Aandacht voor het maken van beheerafspraken
Het uitvoeren van het beheer, dat bij Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden is belegd, kende wel meer uitdagingen. De partners maakten van tevoren afspraken over de verdeling van de kosten, maar men wist toen nog niet precies wat dit beheer met zich mee zou brengen. Zo wilde men aanvankelijk beweiden met schapen of geiten, wat in de praktijk onhaalbaar bleek door ziektes als gevolg van de natte omstandigheden en overlast voor de broedvogels. Daardoor wordt er nu gewerkt met een specialistisch amfibie maaivoertuig, wat het maaionderhoud duurder maakt. Ook bleek het veen na de werkzaamheden omhoog te komen, waardoor het waterschap een keer terug moest om af te graven.
Dit soort onverwachte wendingen horen er gewoon bij, als je het aan Dennis van de Waardt vraagt. “Het belangrijkste is dat we hier iets hebben gerealiseerd waar de mensen en de natuur echt blij van worden. Dat hebben we alleen voor elkaar gekregen, doordat alle samenwerkingspartners bereid waren om een veer te laten voor het grotere belang. Wat mij betreft is dit gebied een schoolvoorbeeld van hoe je door functies te stapelen iets prachtigs kunt creëren. Daar mogen we allemaal trots op zijn.”
Contact
Wil je meer weten over Polder Blokhoven? Neem dan contact op met:
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
Dennis van de Waardt
Gebiedsmanager Kromme Rijn
dennis.van.de.waardt@hdsr.nl
LinkedIn